Erkek Çocuklarda Ergenlik Dönemi: Ailelerin Bilmesi Gereken Her Şey
Ergenlik, çocukluk ile yetişkinlik arasında köprü kuran büyüleyici bir dönemdir. Bu süreçte çocuklar hem fiziksel hem de duygusal olarak hızlı bir değişim yaşar; boyları uzar, kas ve kemik yapıları gelişir, vücutları yetişkin formuna yaklaşır. Ancak bu hızlı değişimler bazen hem çocuklar hem de aileler için şaşırtıcı ve kafa karıştırıcı olabilir. Kimine göre aniden çıkan tüyler, kimine göre gövde ve koltuk altı değişimleri… İşte bu rehber, erkek çocuklarının ergenlik sürecini adım adım anlamanıza, hangi değişimlerin normal olduğunu, hangi durumlarda dikkat edilmesi gerektiğini ve büyüme ile sağlıklı gelişimi desteklemek için neler yapabileceğinizi göstermek için hazırlandı.
Evre 2 (11-12 yaş)
Bu evrede ortaya çıkan başlıca değişiklikler:
*Hafif iştah artışı başlar. Kilo artışı: Ortalama 3-4 kg (1-1,5 kg yağ ve 2-2,5 kg kas artışı olur).
Vücut değişimi: Kilo artışı daha çok karın ve gövde çevresinde görülür.
Erkek çocuklarında obezite riskinin en yüksek olduğu evredir.
*Boy uzaması: Boy uzaması hafif artar (6-7 cm/yıl). Bu dönemde yapılacak çocuk endokrinoloji uzmanı kontrolü ile çocuğun daha ne kadar büyüyeceği, nelere dikkat etmesi gerektiği ve erişkin boyunun ne olacağı tahmin edilebilir.
*Ergenliğin ilk işareti olarak testis büyümesi başlar. Sağ testis biraz daha yukarıda ve küçük, sol testis daha aşağıda ve büyük olabilir.
*Kasık bölgesinde seyrek, ince ve düz veya hafif kıvrımlı tüyler belirmeye başlar.
*Yumurtalık torbası (skrotum) biraz büyür ve rengi koyulaşır.
*Peniste belirgin değişiklik veya büyüme olmaz.
*Ter kokusu hissedilmeye başlar.
*Çocukların %50-70’inin memelerinde büyüme olabilir. Genellikle tek taraflı başlar, sonra çift taraflı da olabilir. Ağrılı veya hassas olabilir. Çoğunlukla 6-24 ay içinde kendiliğinden geriler. Ancak bitkisel takviyeler, soya, lavanta yağı ve çay ağacı yağı kullanmaması önemlidir yoksa daha fazla büyüme olabilir. Kilo almak, meme büyümesini arttırır ve kilolu çocukların kilo vermesi, memelerin küçülmesine yardımcı olur. Göğüs kası (pectoralis major) güçlendirme ve görünümü iyileştirmek için şınav (push-up), dumbbell bench press, ıncline dumbbell press, cable crossover (gym varsa) ve jump rope veya HIIT (yağ yakmak için) faydalı olur.
Çocukların maksimum uzamaları ve olabildiğince sağlıklı büyümeleri için ailelerin dikkat etmesi gereken noktalar:
*Boy-Kilo ve Ergenlik Gelişimi:
Yılda en az 2 kez boy, kilo ve ergenlik gelişimi çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından kontrol edilmelidir.
*Beslenme:
Protein ağırlıklı ve dengeli beslenme (et, balık, yumurta, süt ürünleri, kuru baklagiller) çok önemlidir.
Kalsiyum ve D vitamini desteği gerekli ve önemlidir. Bu nedenle süt ürünleri (özellikle beyaz peynir, kaşar), yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, karalahana, pazı, brokoli gibi), kuruyemiş ve tohumlar (badem, ceviz, susam (özellikle tahin), keten tohumu), balık ve deniz ürünleri (sardalya, somon gibi) ile yumurta tüketilmesi faydalıdır.
Çinko, magnezyum ve demir eksikliği varsa büyüme yavaşlar.
Fast food, şekerli ve işlenmiş gıdalardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
*Uyku:
Büyüme hormonu en çok gece uykuda (22:00-02:00), özellikle derin uykuda salınır.
Saat 22:00 gibi yatmalı ve yeterli süre uyumalıdır.
Gece geç yatmak, büyüme hormonunu azaltarak boy uzamasını yavaşlar.
*Fiziksel Aktivite:
Hareketsizlik, büyüme hormonu azaltır ve boy uzamasını olumsuz etkiler.
Günde en az 1 saat orta-yoğunlukta fiziksel aktivite önerilir.
Basketbol, yüzme, ip atlama, bisiklet, koşu, barfiks, şınav, plank, squat, yüzme gibi sporlar büyümeyi destekler. Yüzme, jimnastik, futbol ve kısa mesafe koşular; temel motor beceriler ve koordinasyonu destekler.
Bu dönem kas yapımı için egzersizler ve aşırı ağırlık kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
Eklem ve kas ağrılarına dikkat; spor sırasında aşırı zorlamadan kaçınılmalıdır.
*D vitamini ve Güneş:
D vitamini eksikliği varsa kemik gelişimi bozulur, büyüme yavaşlar.
Haftada en az 3 gün, 15-30 dakika kollar ve bacaklar açık şekilde güneşlenme iyidir.
D vitamini eksikliği her yıl ve özellikle ergenlikte kontrol edilmelidir.
*Stres ve Psikolojik Destek:
Kronik stres, büyüme hormonunu baskılar.
Aile içi çatışmalar, okul kaygısı, kıyaslanma gibi durumlar çocuğun büyümesini baskılayabilir.
Pozitif, güvenli ve destekleyici bir ortam şarttır.
*Hormon Sorunları:
Erken ergenlik, D vitamini eksikliği, tiroid bozuklukları gibi durumlar gözden kaçmamalıdır.
Geri dönüşümü mümkün olmayan olumsuz durumları engellemek için, boy, kilo ve ergenlik gelişiminin çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından yılda en az 2 kez kontrol edilmesi önemli ve gereklidir.
*Psikolojik Değişiklikler:
Çocuklar genellikle kendilerindeki değişiklikleri fark etmeye başlarlar.
Duygusal iniş çıkışlar yaşayabilir.
Daha içe dönük ya da sorgulayıcı davranışlar görülebilir.
Merak, utanç veya kafa karışıklığı gibi duygular görülebilir.
Kendini başkaları ile karşılaştırmaya başlar.
Ebeveyn tutumlarına karşı ilk itirazlar başlar.
***Ailelere öneriler:
Çocuklar sabırla dinlenmelidir. Kısa ama dikkatli sohbetler kurulmalıdır.
Mahremiyetine saygı gösterilmeli ama utanılacak bir şey gibi aktarılmamalıdır. Baba, çocuğuna kendi deneyimlerinden bahsetmesi çok kıymetlidir.
Onaylayıcı olunmalı ve “Bu yaşta böyle hissetmen çok normal.” gibi cümlelerle güven verilmelidir.
Rol modeller sunulmalı ve babası, dayısı ya da sevdiği biriyle örnek hikâyeler paylaşılmalıdır.
Hem boy uzaması hem de ergenlik gelişimi için, her çocuk yılda en az 2 kez çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından mutlaka görülmeli ve kontrol edilmelidir.
Evre 3 (12-13,5 yaş)
Bu evrede ortaya çıkan başlıca değişiklikler:
*Ortalama 1-1,5 yıl sürer.
*İştah belirgin artar, çocuklar daha çok yemek ister. Vücut ağırlığı artmaya başlar ve yağ dokusu artışı olur. Kilo artışı: Ortalama 4-5 kg (1 kg yağ ve 3-3,5 kg kas artışı olur).
Vücut değişimi: Kilo artışı özellikle omuz, sırt ve bacak kaslarında belirginleşir.
*Boy uzaması çok belirgin hızlanır (yılda 7-10 cm). Bu dönemde yapılacak çocuk endokrinoloji uzmanı kontrolü ile çocuğun daha ne kadar büyüyeceği, nelere dikkat etmesi gerektiği ve erişkin boyunun ne olacağı tahmin edilebilir.
*Testis büyümesi devam eder. Sağ testis biraz daha yukarıda ve küçük, sol testis daha aşağıda ve büyük olabilir.
*Yumurtalık torbasının (skrotum) derisinin rengi koyulaşır ve kalınlaşır.
*Kasık kılları artar, koyulaşır ve kıvırcıklaşır. Koltuk altı kıllanması hafif başlar; ince ve açık renkli tüyler çıkar.
*Penisde uzama başlar ama kalınlaşma ilerleyen dönemde olur.
*Ter kokusunda değişiklikler gözlemlenir.
*Testosteron yükselmeye başlar; yüz, göğüs ve sırt bölgesinde hafif sivilceler görülebilir.
*Ses değişmeye ve ses kalınlaşmaya başlar, çatlamalar görülür.
*Sabah ıslaklığı bu dönemde başlar.
*Çocukların %50-70’inin memelerinde büyüme olabilir. Genellikle tek taraflı başlar, sonra çift taraflı da olabilir. Ağrılı veya hassas olabilir. Çoğunlukla 6-24 ay içinde kendiliğinden geriler. Ancak bitkisel takviyeler, soya, lavanta yağı ve çay ağacı yağı kullanmaması önemlidir yoksa daha fazla büyüme olabilir. Kilo almak, meme büyümesini arttırır ve kilolu çocukların kilo vermesi, memelerin küçülmesine yardımcı olur. Göğüs kası (pectoralis major) güçlendirme ve görünümü iyileştirmek için şınav (push-up), dumbbell bench press, ıncline dumbbell press, cable crossover (gym varsa) ve jump rope veya HIIT (yağ yakmak için) faydalı olur.
*Sivilce oluşumu hafif hafif başlar. Bu nedenle günde 2 kez nazik bir temizleyiciyle (pH dengeli, sabun içermeyen) yüz yıkamak yeterlidir. Sert keseleme, kolonya, alkol bazlı ürünler, cildi tahriş eder ve sivilceyi artırır. Sıkmak, kurcalamak veya koparmak, mikrop bulaşmasına ve iz kalmasına yol açabilir. Şekerli, rafine karbonhidrat içeren yiyecekler (cips, gazlı içecekler, çikolata) sivilceyi arttırabilir. Güneş sivilceleri kısa vadede kurutabilir ama sonrasında daha çok artırabilir. Güneş koruyucu kullanılması şart, ama mutlaka yağsız formda olmalıdır.
Çocukların maksimum uzamaları ve olabildiğince sağlıklı büyümeleri için ailelerin dikkat etmesi gereken noktalar:
*Boy-Kilo ve Ergenlik Gelişimi:
Yılda en az 2 kez boy, kilo ve ergenlik gelişimi çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından kontrol edilmelidir.
*Beslenme:
Protein ağırlıklı ve dengeli beslenme (et, balık, yumurta, süt ürünleri, kuru baklagiller) çok önemlidir.
Kalsiyum ve D vitamini desteği gerekli ve önemlidir. Bu nedenle süt ürünleri (özellikle beyaz peynir, kaşar), yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, karalahana, pazı, brokoli gibi), kuruyemiş ve tohumlar (badem, ceviz, susam (özellikle tahin), keten tohumu), balık ve deniz ürünleri (sardalya, somon gibi) ile yumurta tüketilmesi faydalıdır.
Çinko, magnezyum ve demir eksikliği varsa büyüme yavaşlar.
Fast food, şekerli ve işlenmiş gıdalardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
*Uyku:
Büyüme hormonu en çok gece uykuda (22:00-02:00), özellikle derin uykuda salınır.
Saat 22:00 gibi yatmalı ve yeterli süre uyumalıdır.
Gece geç yatmak, büyüme hormonunu azaltarak boy uzamasını yavaşlar.
*Fiziksel Aktivite:
Hareketsizlik, büyüme hormonu azaltır ve boy uzamasını olumsuz etkiler.
Günde en az 1 saat orta-yoğunlukta fiziksel aktivite önerilir.
Basketbol, yüzme, ip atlama, bisiklet, koşu, barfiks, şınav, plank, squat, yüzme gibi sporlar büyümeyi destekler.
Bu dönemde vücutta yağ azalırken kas kütlesinde artış başlar. Kas yapıcı egzersizlere başlanması için erkendir. Kas yapımı için egzersizler ve aşırı ağırlık kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
*Ekran Süresi: Aşırı bilgisayar/telefon kullanımı postürü bozar; hareketsizlik büyümeyi olumsuz etkiler.
Hızlı uzama sırasında bağ ve eklem yaralanmaları riski yüksektir. Uygun ayakkabı ve ısınma egzersizleri önemlidir.
*D vitamini ve Güneş:
D vitamini eksikliği varsa kemik gelişimi bozulur, büyüme yavaşlar.
Haftada en az 3 gün, 15-30 dakika kollar ve bacaklar açık şekilde güneşlenme iyidir.
D vitamini eksikliği her yıl ve özellikle ergenlikte kontrol edilmelidir.
*Stres ve Psikolojik Destek:
Kronik stres, büyüme hormonunu baskılar.
Aile içi çatışmalar, okul kaygısı, kıyaslanma gibi durumlar çocuğun büyümesini baskılayabilir.
Pozitif, güvenli ve destekleyici bir ortam şarttır.
*Hormon Sorunları:
Erken ergenlik, D vitamini eksikliği, tiroid bozuklukları gibi durumlar gözden kaçmamalıdır.
Geri dönüşümü mümkün olmayan olumsuz durumları engellemek için, boy, kilo ve ergenlik gelişiminin çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından yılda en az 2 kez kontrol edilmesi önemli ve gereklidir.
*Psikolojik Değişiklikler:
Psikolojik olarak çok çalkantılı bir dönemdir. Ruh hali değişimlerine veya ergenliğe özgü duygusal dalgalanmalar sıklıkla olur.
Çocuklar bu dönemde, bir yandan bedenlerindeki hızlı değişimi anlamlandırmaya çalışırken, diğer yandan da kimliğini bulma, aidiyet, özgüven ve bağımsızlık gibi temel duygularla tanışırlar.
Çocuk, akranlarıyla kendini kıyaslamaya başlar. “benim bıyığım çıkmadı”, “o daha uzun”, “ben neden hâlâ çocuk gibiyim?”. Her bedenin farklı hızda geliştiği anlatılmalıdır.
Öğüt vermek yerine babalar örnek olmalıdır. Çünkü bu dönemde babaların veya erkek figürlerin örnek olması çok etkileyicidir. Güçlü olmak dışında şefkatli ve sağduyulu olmak önemlidir. Duygularını ifade etmesine izin verilmelidir.
Çocuk her şeyi ailesine anlatmayacaktır ama anlatabileceğini bilmesi yeterli ve önemlidir. Eleştirmeden, alay etmeden dinlenmeli ve “böyle hissetmen çok normal. Ben de o yaşta benzer şeyler yaşamıştım” gibi cümleler ile özellikle babanın sarf edilmelidir.
Çocuğun özgüveninin gelişmesi için desteklenmelidir. Çünkü ergen çocuklar, takdirle büyürler. Mükemmeliyet beklemek yerine, çabası övülmelidir.
Sosyal ilişkilerini ve akran grupları takip edilmelidir. Çocuğun yanlış akran grupları ve riskli davranışlara (sigara, erken cinsellik vs.) sürüklenmemesine dikkat edilmelidir.
Dijital dünyada çocuk yalnız bırakılmamalıdır.
Hem boy uzaması hem de ergenlik gelişimi için, her çocuk yılda en az 2 kez çocuk endokrin uzmanı tarafından mutlaka görülmeli ve kontrol edilmelidir.
Evre 4 (13,5-15 yaş)
Bu evrede ortaya çıkan başlıca değişiklikler:
*Ortalama 1-1,5 yıl sürer.
*Boy uzaması: Ortalama 8-10 cm/yıl (en hızlı büyüme dönemi) boy uzaması olur. Bu dönemde yapılacak çocuk endokrinoloji uzmanı kontrolü ile çocuğun daha ne kadar büyüyeceği, nelere dikkat etmesi gerektiği ve erişkin boyunun ne olacağı tahmin edilebilir.
*İştah çok fazladır ve kilo alımı devam eder. Özellikle yağ birikimi hızlanır. Kilo artışı: Ortalama 6-7 kg (1-1,5 kg yağ ve 4,5-5,5 kg kas artışı olur).
*Kas artışı: Özellikle göğüs, omuz, kol ve bacaklarda olur. Testosteron pik yaptığı bu dönemde “kas patlaması” görülür.
*Testis büyümesi devam eder. Sağ testis biraz daha yukarıda ve küçük, sol testis daha aşağıda ve büyük olabilir.
*Kasık kıllanması daha koyu, kalın ve kıvırcık hale gelir.
*Yumurtalık torbası erişkine boyutlara ulaşır.
*Penis uzunluğu ve kalınlığı hızlı artar; erkek formu belirginleşir.
*Ses belirgin şekilde kalınlaşır, kırılmalar azalır. Çocuk sesi yerine erişkin sesi gelişir.
*Bıyık daha görünür hale gelir.
*Yanakta ve çene altında seyrek sakallar çıkmaya başlar.
*Göğüs ve göbek çevresinde ince vücut kılları belirir.
*Koltuk altı kıllanması olur.
*Bacaklarda daha ince ve seyrek kıllar belirmeye başlayabilir.
*Yağ bezleri daha aktif olur; orta şiddette akne görülebilir.
*Sperm üretimi başlar ve sabah sertlikleri (ereksiyonları) daha sık görülebilir.
*Cillte yağlanma ve yüz-sırtta sivilceler sık görülür. Şiddetli akne vakaları bu evrede daha sık görülebilir. Bu nedenle günde 2 kez nazik bir temizleyiciyle (pH dengeli, sabun içermeyen) yüz yıkamak yeterlidir. Sert keseleme, kolonya, alkol bazlı ürünler, cildi tahriş eder ve sivilceyi artırır. Sıkmak, kurcalamak veya koparmak, mikrop bulaşmasına ve iz kalmasına yol açabilir. Şekerli, rafine karbonhidrat içeren yiyecekler (cips, gazlı içecekler, çikolata) sivilceyi arttırabilir. Güneş sivilceleri kısa vadede kurutabilir ama sonrasında daha çok artırabilir. Güneş koruyucu kullanılması şart, ama mutlaka yağsız formda olmalıdır.
Çocukların maksimum uzamaları ve olabildiğince sağlıklı büyümeleri için ailelerin dikkat etmesi gereken noktalar:
*Boy-Kilo ve Ergenlik Gelişimi:
Yılda en az 2 kez boy, kilo ve ergenlik gelişimi çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından kontrol edilmelidir.
*Beslenme:
Protein ağırlıklı ve dengeli beslenme (et, balık, yumurta, süt ürünleri, kuru baklagiller) çok önemlidir.
Kalsiyum ve D vitamini desteği gerekli ve önemlidir. Bu nedenle süt ürünleri (özellikle beyaz peynir, kaşar), yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, karalahana, pazı, brokoli gibi), kuruyemiş ve tohumlar (badem, ceviz, susam (özellikle tahin), keten tohumu), balık ve deniz ürünleri (sardalya, somon gibi) ile yumurta tüketilmesi faydalıdır.
Çinko, magnezyum ve demir eksikliği varsa büyüme yavaşlar.
Fast food, şekerli ve işlenmiş gıdalardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
*Uyku:
Büyüme hormonu en çok gece uykuda (22:00-02:00), özellikle derin uykuda salınır.
Saat 22:00 gibi yatmalı ve yeterli süre uyumalıdır.
Gece geç yatmak, büyüme hormonunu azaltarak boy uzamasını yavaşlar.
*Fiziksel Aktivite:
Hareketsizlik, büyüme hormonu azaltır ve boy uzamasını olumsuz etkiler.
Günde en az 1 saat orta-yoğunlukta fiziksel aktivite önerilir.
Basketbol, yüzme, ip atlama, bisiklet, koşu, barfiks, şınav, plank, squat, yüzme gibi sporlar büyümeyi destekler.
Kontrollü kas geliştirici egzersizlere başlanması için ideal zamandır. Yeterli ve dengeli protein alımı kas yapımı için çok önemlidir. Bu nedenle yeterli ve dengeli et, tavuk, balık, yumurta, süt ürünleri, baklagiller gibi protein kaynakları önerilir. Vücut ağırlığıyla squat, şınav, plank, TRX çalışmaları gibi düşük riskli ve form odaklı egzersizler önerilir.
Bu dönemde kas yapımı için ağır egzersizler ve aşırı ağırlık kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
Protein tozları, özellikle katkı maddeleri ve kalitesi değişken olduğundan, çocuklarda gereksiz ve potansiyel riskli olabilir. Fazla protein almak, böbrekler üzerinde ekstra yük oluşturabilir ve bazı durumlarda sindirim sorunlarına yol açabilir. Ayrıca piyasadaki protein tozlarının bir kısmında hormon düzenleyiciler veya istenmeyen maddeler olabilir.
Hızlı uzama sırasında bağ ve eklem yaralanmaları riski yüksektir. Uygun ayakkabı ve ısınma egzersizleri önemlidir.
*D vitamini ve Güneş:
D vitamini eksikliği varsa kemik gelişimi bozulur, büyüme yavaşlar.
Haftada en az 3 gün, 15-30 dakika kollar ve bacaklar açık şekilde güneşlenme iyidir.
D vitamini eksikliği her yıl ve özellikle ergenlikte kontrol edilmelidir.
*Stres ve Psikolojik Destek:
Kronik stres, büyüme hormonunu baskılar.
Aile içi çatışmalar, okul kaygısı, kıyaslanma gibi durumlar çocuğun büyümesini baskılayabilir.
Pozitif, güvenli ve destekleyici bir ortam şarttır.
*Hormon Sorunları:
Erken ergenlik, D vitamini eksikliği, tiroid bozuklukları gibi durumlar gözden kaçmamalıdır.
Geri dönüşümü mümkün olmayan olumsuz durumları engellemek için, boy, kilo ve ergenlik gelişiminin çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından yılda en az 2 kez kontrol edilmesi önemli ve gereklidir.
*Psikolojik Değişiklikler:
Artık fiziksel değişimlerin neredeyse yetişkin düzeyine ulaştığı dönemdir. Bu dönemde hormonlardaki hızlı değişim yalnızca fiziksel değil, psikolojik ve duygusal dünyayı da ciddi şekilde etkiler.
Kimlik arayışı ve "ben kimim?" sorguları başlar. Çocuk artık bir “çocuk” olmadığını hisseder ama henüz “yetişkin” gibi de görülmez. Bu arada kalmışlık; kafa karışıklığı, özgüven dalgalanmaları ve zaman zaman yalnızlık duygusu yaratabilir.
Duygusal dalgalanmalar ve öfke patlamaları olur. Aileye veya otorite figürlerine karşı tepkisel davranışlar, tartışmalar artabilir. Bazı çocuklar içe kapanırken, bazıları daha asi ve kural tanımaz olabilir.
Akran ilişkilerine aşırı duyarlılık oluşur ve arkadaşların onayı, aileninkinden daha önemlidir. Sosyal gruplar içinde kabul görmek ya da dışlanmak, benlik algısını doğrudan etkiler. Eleştirilere karşı çok hassastırlar; alay edilmek ve etiketlenmek ciddi psikolojik izler bırakabilir.
Vücut algısı ve özgüven meselesi problemleri ortaya çıkabilir. Sivilceler, ter kokusu, ses kalınlaşması gibi değişiklikler çocukta “çirkinleştim mi?” kaygısı yaratabilir. “Kaslarım yeterince gelişti mi?”, “Boyum kısa mı kaldı?” gibi sorular sıklaşır. Özellikle sosyal medyada maruz kalınan mükemmel erkek beden algısı, özgüveni düşürebilir.
Çocuk mahremiyetine çok daha fazla önem verir. Odasına aniden girilmesinden ve özel eşyalarına dokunulmasından rahatsızlık duyar. Aileyle cinsellik konuşmak istemez, ama bu konuda bilgi edinme ihtiyacı artmıştır.
Gelecek kaygısı ve sınav baskısı başlar. Çocuklar bu evrede geleceklerini sorgulamaya başlar. “Ne olacağım?”, “Başarılı mıyım?”, “Ya ailemi hayal kırıklığına uğratırsam?” gibi endişe temelli düşünceler artabilir.
Rol modeller ve taklit davranışlar başlar. Kendine “rol model” arar: Bir öğretmen, bir sporcu, bir YouTuber... Taklit davranışlar, bu dönemde kişiliğini oluşturmak için denemeler yapmasının doğal bir parçasıdır.
***Ailelere Tavsiyeler:
Onu bir çocuk gibi değil, görüşlerine saygı duyulan bir birey gibi dinlemek önemlidir.
Eleştirmek yerine sorular sorarak, düşünmeye teşvik edilmelidir.
Onu kıyaslamamak ve yargılamamak zordur ama değerlidir.
Cinsellik ve mahremiyet konusunda saygılı ama bilgilendirici olunmalıdır.
Çocuğun fikir ve düşüncelerine saygı gösterilmelidir.
Hem boy uzaması hem de ergenlik gelişimi için, her çocuk yılda en az 2 kez çocuk endokrin uzmanı tarafından mutlaka görülmeli ve kontrol edilmelidir.
Evre 5 (15-17 yaş)
Bu evrede ortaya çıkan başlıca değişiklikler:
*Kilo artışı: Ortalama 2-3 kg (0,5-1 kg yağ ve 1,5-2 kg kas artışı olur).
*Vücut değişimi: Kas gelişimi sürerken yağ görece azalır; omuz-kuvvet dengesi oturur. Sebep: Kas gelişimi devam eder; vücut erişkin erkek görünümünü kazanır.
*Boy uzaması: 4-5 cm/yıl; boy uzaması sonlanmaya yaklaşır. Boy uzaması için öneriler:
Spor: Düzenli ve aşırı yüklenmeden sporlar yapılmalıdır.
Beslenme: Demir, çinko, kalsiyum, D vitamini ve omega-3 eksikliğine izin verilmemelidir.
Uyku: 9 saat uyku çok önemli; gece geç yatma büyüme hormonunu bozar.
Takip: Hedef boya ulaşılıp ulaşılmadığı değerlendirilir.
Spor önerisi: Fitness, ağırlık çalışmaları (denetimli), yüzme ve takım sporları.
*Kasık ve koltuk altı kılları yetişkin şeklini alır.
*Sivilceler genellikle azalır; hafif devam edebilir.
*Kas kütlesi yetişkin seviyesine ulaşır; direnç ve sporla desteklenebilir.
*Penis yetişkin boyutuna ulaşır.
Özet ve Sonuç:
*Ergenlik yaklaşık 4-5 yıl sürer; genetik, beslenme ve sağlık durumuna göre 3-6 yıl arasında değişebilir.
*Ergenlik boyunca ortalama 25-30 cm boy uzaması beklenir.
*Ergenlik boyunca ortalama 20-30 kg kilo artışı beklenir. Bunun yaklaşık %50’si kas, %30’u kemik, %20’si yağ gelişimidir. Erkeklerde en hızlı kilo artışı 12-14 yaş arasında (Evre 3-4) görülür. Kilo artışı en çok omuz, göğüs ve bacak bölgelerinde görülür.
***Ailelerin Yapması Gerekenler
*Dengeli Beslenme:
Protein ağırlıklı ve dengeli beslenme (et, balık, yumurta, süt ürünleri, kuru baklagiller) çok önemlidir.
Kalsiyum ve D vitamini desteği gerekli ve önemlidir. Bu nedenle süt ürünleri (özellikle beyaz peynir, kaşar), yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, karalahana, pazı, brokoli gibi), kuruyemiş ve tohumlar (badem, ceviz, susam (özellikle tahin), keten tohumu), balık ve deniz ürünleri (sardalya, somon gibi) ile yumurta tüketilmesi faydalıdır.
Çinko, magnezyum ve demir eksikliği varsa büyüme yavaşlar.
Fast food, şekerli ve işlenmiş gıdalardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
*Uyku:
Büyüme hormonu en çok gece uykuda (22:00-02:00), özellikle derin uykuda salınır.
Saat 22:00 gibi yatmalı ve yeterli süre uyumalıdır.
Gece geç yatmak, büyüme hormonunu azaltarak boy uzamasını yavaşlar.
*Aktivite:
Düzenli spor (futbol, basketbol, yüzme, bisiklet) hem kalori yakar hem kas ve kemik gelişimini destekler.
Ne Zaman Doktora Danışılmalı?
Erkek çocuğunuzun ergenlik sürecinde yaşadığı değişimlerin çoğu normal ve beklenen durumlardır. Ancak bazı özel durumlar, bir çocuk doktoru veya uzmana danışmayı gerektirebilir. Aşağıdaki belirtilerden herhangi birini gözlemlerseniz, doktorunuza başvurmanız faydalı olacaktır:
Erken Ergenlik (Puberte Prekoks): Eğer 9 yaşından önce testislerde büyüme, penis gelişimi veya koltuk altında tüylenme gibi ergenlik belirtileri başlarsa, altta yatan bir sağlık sorununun işareti olabilir.
Gecikmiş Ergenlik: Eğer erkek çocuğunuz 14 yaşına gelmesine rağmen herhangi bir ergenlik belirtisi (testis büyümesi, penis gelişimi, tüylenme) göstermezse, hormon bozukluğu veya genetik faktörler nedeniyle olabilir.
Ani Kilo Alma veya Verme: Eğer çocuğunuz kısa sürede belirgin ve aşırı kilo alır veya iştahsızlık gibi durumlar nedeniyle hızlı kilo kaybederse önemlidir. Sağlıklı beslenme ve egzersize rağmen ani değişimler, değerlendirilmesi gereken bir durumdur.
Ciddi Sivilce Problemleri: Ergenlik döneminde sivilcelenme normaldir, ancak şiddetli ve yaygın sivilce sorunları varsa destek alınabilir. Bu hem fiziksel hem psikolojik açıdan rahatsızlık yaratabilir.
Vücut Görüntüsü Kaygıları: Çocuğunuzun kilosuyla ilgili aşırı takıntılı olması, yemek yemekten kaçınması veya yemek yeme alışkanlıklarında belirgin değişiklik gözlemlerseniz destek almanız önemlidir.
Unutmayın, her çocuğun gelişim süreci kendine özgüdür. Bu süreçte en doğru bilgiyi ve yönlendirmeyi, çocuğunuzun genel sağlık durumunu bilen bir doktor verecektir.
Bu nedenle her ergen yılda en az 2 kez boy, kilo ve ergenlik gelişimi çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından kontrol edilmelidir.
Ankara’da Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Doç. Dr. Ediz Yeşilkaya ile Sağlıklı Büyüme ve Ergenlik Takibi
✔ Bilimsel ve güvenilir değerlendirme: Çocuğunuzun büyüme ve ergenlik süreci, uluslararası standartlara göre titizlikle izlenir.
✔ İleri tetkik ve analiz: Gerekli hormon testleri ve görüntülemelerle erken teşhis sağlanır.
✔ Kişiye özel tedavi planları: Her çocuğun ihtiyacına uygun, güvenli ve etkili çözümler uygulanır.
***Erken müdahale, çocuğunuzun yalnızca fiziksel sağlığı için değil; psikolojik gelişimi, özgüveni ve sosyal uyumu için de kritik öneme sahiptir.
***Unutmayın: Ergenlik süreci her çocuk için farklıdır. Bilimsel destekle ilerlemek, çocuğunuza sağlıklı büyüme, güvenli bir ergenlik ve güçlü bir gelecek armağan etmenin en değerli yoludur.
