Erkek Çocuklarda Boy Kaybını Önleyen Bilimsel Tedaviler, Doğru Zaman ve Gerçek Kazançlar
Bu yazı, oğlunun boyu kısa kalır mı diye endişelenen aileler için hazırlandı.
Amacımız korkutmak değil; bilimsel gerçekleri net, anlaşılır ve abartmadan paylaşmak.
Buradaki bilgiler yol göstericidir. Her çocuk için tedavi gerekmez; en doğru karar, çocuğunuzun bireysel değerlendirmesiyle verilir.
Kritik gerçek: Boy kaybı çoğu zaman sessiz olur. “Biraz daha bekleyelim” demek, geri dönüşü olmayan boy kaybı anlamına gelebilir.
Erkek Çocuklarda Boy Neden Kısa Kalabilir?
Birçok aile “Biz kısa değiliz, oğlum neden kısa kalsın?” diye düşünür. Oysa bilimsel gerçek: boy uzaması sadece genetikle belirlenmez. Özellikle ergenlik döneminde çok çeşitli süreçler devreye girer ve fark edilmezse erişkin boydan geri dönüşü olmayan kayıplar yaşanabilir. Ergenliğin normalden erken başlaması ya da çok hızlı ilerlemesi, kemik yaşının takvim yaşından daha hızlı büyümesi ve buna bağlı olarak büyüme plaklarının erken kapanması, çocuğun boyunun kısa kalmasına neden olabilir.
Üstelik ergenlikte görülen hızlı uzama çoğu zaman aileleri yanıltır. Hızlı boy uzaması, diğer taraftan büyümenin biteceğinin habercisi olabilir. İşte bu yüzden “biraz daha bekleyelim” demek, bazen fark edilmeden boydan vazgeçmek anlamına gelebilir. Doğru zamanda yapılan değerlendirme ise boy kaybı önleyebilir.
Hangi Erkek Çocuklarda Boy Uzatma Tedavileri Gündeme Gelir?
Ailelerin en sık sorduğu sorulardan biri: “Oğlum kısa ama mutlaka tedavi gerekir mi?” Bilimsel cevap nettir: Her kısa çocuk tedavi edilemez. Ancak bazı çocuklara, doğru zamanda müdahale edilmezse erişkin boydan kalıcı kayıp yaşanabilir. Özellikle yaşıtlarına göre belirgin şekilde kısa olan, ergenliğe girmiş ve kemik yaşı hızlı ilerleyen erkek çocuklarda risk artar. Kemik yaşı ile hesaplanan tahmini erişkin boy, anne-baba boyuna göre hesaplanan boydan belirgin düşük çıkıyorsa ve büyüme plakları henüz tamamen kapanmamışsa, tıbbi tedaviler ciddi şekilde değerlendirilmelidir. Burada amaç çocuğu “olağanüstü uzatmak” değil; kendi genetik potansiyelini kaybetmeden erişkin boya ulaşmasını sağlamaktır. Doğru çocukta ve doğru zamanda verilen kararlar, yıllar sonra birkaç santimetreden çok daha fazlasını ifade edebilir.
Tedavi Seçenekleri:
1) Büyüme Hormonu Tedavisi:
Büyüme hormonu, çocuklarda hipofiz bezinden salgılanan ve boy uzamasını, kemik gelişimini ve sağlıklı büyümeyi sağlayan temel hormondur.
Büyüme hormonu tedavisi ise büyüme hormonunun yetersiz olduğu ya da tıbbi olarak gerekli görülen durumlarda, çocuğun büyüme potansiyelini korumak ve erişkin boy kaybını önlemek amacıyla uygulanan bilimsel ve güvenli bir tedavidir.
Büyüme Hormonu Tedavisi Kimlerde Kullanılır?
Büyüme hormonu tedavisi; büyüme hormonu eksikliği, kronik böbrek yetmezliği, doğum haftasına göre küçük (SGA) doğan ama büyüme yakalamamış çocuklara, Prader-Willi sendromu, SHOX gen eksikliği, Noonan sendromu, hipopituitarizm ve santral sinir sistemi hastalıkları sonrası gelişen büyüme geriliği olan vakalarda bilimsel olarak kabul edilmiştir ve kullanılmalıdır.
Sağlıklı ancak ciddi kısa kalma riski olan ergen erkek çocuklarda da kullanılabilir.
Büyüme Hormonu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Çocuklarda büyüme hormonu tedavisi, çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından ayrıntılı değerlendirme sonrası planlanır ve genellikle günlük ya da haftalık cilt altına yapılan küçük enjeksiyonlar şeklinde uygulanır. Büyüme hormonunun dozu, çocuğun kilosuna, tanısına, kemik yaşına ve tedaviye verdiği yanıta göre çocuğa özel ayarlanır. Büyüme hormonu tedavisi süresince boy uzama hızı, kilo, kemik yaşı ve gerekli kan tetkikleri düzenli aralıklarla takip edilir; böylece hem etkinlik en üst düzeye çıkarılır hem de olası yan etkiler erken dönemde kontrol altına alınır.
Büyüme Hormonu Tedavisi Ne Kadar Faydalıdır?
Ailelerin en çok merak ettiği konu: “Bu tedavi gerçekten boy uzatır mı?” Bilimsel veriler net bir şekilde gösteriyor ki; doğru çocukta, doğru zamanda ve bilimsel kriterlerle başlanan büyüme hormonu tedavisi, erişkin boyda anlamlı kazanımlar sağlar. Uygun hastalarda ortalama 5-8 cm ek boy artışı mümkündür; bazı çalışmalarda bu kazanç 10 cm’ye yaklaşabilmektedir.
Tedavide asıl kritik nokta, zamanlamadır. Tedavi ne kadar erken başlanırsa, çocuğun büyüme potansiyelinden faydalanma şansı o kadar artar. Çünkü geciken her yıl, büyüme plaklarının biraz daha kapanması ve geri getirilemeyen boy kaybı anlamına gelir. Bu nedenle büyüme hormonu tedavisi, doğru zamanda kullanıldığında geleceği belirleyen güçlü bir fırsattır.
Büyüme Hormonu Tedavisi Ne Zaman Başlanmalı?
Büyüme hormonu tedavisinden gerçek fayda sağlanabilmesi için en kritik unsur, doğru zamanlamadır. Büyüme hormonu tedavisi, ergenlik başlamadan önce ya da ergenliğin erken dönemlerinde, kemik yaşı gerideyken ve büyüme plakları açıkken başlandığında en etkili sonucu verir. Çünkü kemik yaşı ilerledikçe uzama potansiyeli hızla azalır ve kaçırılan zaman geri kazanılamaz. Uygun hastalarda tedavi genellikle 2-3 yıllık bir süreci kapsar ve düzenli takip ile doz ayarlamaları başarıyı belirler.
Büyüme Hormonu Tedavisinin Yan Etkileri Var mı?
Bilimsel veriler ve uzun yıllara dayanan klinik deneyimler net olarak gösteriyor: büyüme hormonu tedavisi çocukların büyük çoğunluğunda güvenle ve iyi tolere edilerek kullanılır. Çocukların önemli bir kısmı tedavi sürecini hiçbir belirgin sorun yaşamadan tamamlar.
Bununla birlikte, her tıbbi tedavide olduğu gibi nadir de olsa bazı yan etkiler görülebilir. En sık bildirilenler genellikle hafif ve geçici şikâyetlerdir; baş ağrısı, hafif ödem (özellikle ayak bilekleri çevresinde) ve eklem ya da kas ağrıları bu gruptadır. Bu şikâyetlerin çoğu, doz ayarlamasıyla veya tedaviden kısa süre sonra kendiliğinden düzelir.
Geniş hasta serilerine dayanan çalışmalara göre; hafif yan etkiler yaklaşık %5-10 oranında görülürken, tedavinin kesilmesini gerektiren ciddi yan etkiler %1’in altındadır. Düzenli doktor kontrolü, büyüme takibi ve laboratuvar izlemiyle yan etki riskleri en aza indirilir. Özetle; doğru hastada ve uzman gözetiminde başlanan büyüme hormonu tedavisi yüksek fayda-düşük risk dengesine sahip, güvenilir bir tedavidir.
Büyüme Hormonu Tedavisinin Maliyeti (Yaklaşık)
Büyüme hormonu tedavisinde maliyet, çocuğun kilosu, tanısı ve kullanılan günlük doza göre değişiklik gösterir. Bu nedenle her çocuk için sabit bir rakamdan söz etmek mümkün değildir. Genel bir fikir vermesi açısından; tedavi gören birçok çocukta aylık maliyet ortalama 10.000-15.000 TL civarındadır, ancak kilo arttıkça ve doz yükseldikçe tutar artabilir.
2) Aromataz İnhibitörü Tedavisi
Aromataz İnhibitörü Tedavisi Erkek Çocuklarda Erişkin Boyu Artırmak İçin Neden Kullanılır?
Erkek çocuklarda büyüme plaklarının kapanmasını asıl hızlandıran hormon kadınlık hormonudur (östrojen). Erkek çocuklarda üretilen kadınlık hormonunun (östrojen) büyük bölümü, erkeklik hormonunun (testosteron) aromataz enzimi aracılığıyla kadınlık hormonuna (östrojen) dönüşmesiyle oluşur. Aromataz inhibitörleri, kadınlık hormonuna (östrojen) dönüşümü azaltarak kemik yaşının takvim yaşına göre daha yavaş ilerlemesini, büyüme plaklarının daha geç kapanmasını ve böylece ergenlikte kalan büyüme süresinin uzamasını hedefler. Bu sayede çocuk, mevcut büyüme potansiyelini daha uzun süre kullanabilir; tedavi boyu sihirli şekilde uzatmaz, ancak doğru seçilmiş vakalarda kazanılan zaman erişkin boyda anlamlı boy artışı yapabilir.
Aromataz İnhibitörü İlaçlar Kanser İlacı mıdır?
Aromataz inhibitörleri kanser ilacı değildir; vücutta hormonların birbirine dönüşümünü düzenleyen ilaçlardır. Bu ilaçlar, erkeklik hormonu olan testosteronun, aromataz enzimi aracılığıyla kadınlık hormonuna (östrojen) dönüşmesini azaltarak kadınlık hormonu (östrojen) düzeylerinin düşmesine neden olur.
Kadınlarda bazı meme kanseri türlerinde aromataz inhibitörlerinin kullanılma nedeni: Bu kanserlerin bir kısmı kadınlık hormonu (östrojen) etkisiyle daha hızlı ilerleyebilir. Aromataz inhibitörleri, vücuttaki kadınlık hormonu (östrojen) üretimini azaltarak hücrelerin hormonla uyarılmasını sınırlar ve kanserin ilerlememesine yardımcı olur. Yani amaç, hormon etkisinin azaltılmasıdır. Aromataz inhibitörleri kanseri doğrudan hedef alan ya da yok eden tedaviler değildir.
Erkek çocuklarda ise kullanım mantığı tamamen farklıdır. Burada hedef kanser değil, büyümenin korunmasıdır. Erkek çocuklarda büyüme plaklarının erken kapanmasına yol açan ana hormon kadınlık hormonudur (östrojen). Aromataz inhibitörleri, erkeklik hormonunun (testosteron) kadınlık hormonu (östrojen) dönüşümünü azaltarak kemik yaşının daha yavaş ilerlemesini, büyüme plaklarının daha geç kapanmasını ve böylece erişkin boy potansiyelinin daha iyi korunmasını amaçlar.
Aynı ilaç, farklı yaş gruplarında ve farklı hastalıklarda tamamen farklı bir amaçla kullanılır. Kadınlarda hormon etkisini azaltmak için, erkek çocuklarda ise büyüme için zamanı korumak amacıyla tercih edilir.
Aromataz İnhibitörleri Hangi Erkek Çocuklarda Boy Uzatmak İçin Düşünülür?
Aromataz inhibitörleri, ergenliğe girmiş, yaşıtlarına göre boyu kısa olan, takvim yaşına göre kemik yaşı hızlı ilerleyen ve büyüme plakları henüz kapanmamış erkek çocuklarda gündeme gelebilir. Amaç, ergenlik sürecinde kalan büyüme süresini koruyarak erişkin boy kaybı riskini azaltmaktır. Her çocuk için uygun değildir; bu nedenle karar, mutlaka ayrıntılı değerlendirme sonrası çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından verilmelidir.
Aromataz İnhibitörü Tedavisine Ne Zaman Başlanmalı?
Aromataz inhibitörleri ile tedavi zamanını, takvim yaşından çok, kemik yaşı belirleyicidir. Aromataz inhibitörleri ergenlik başlamadan önce kullanılmaz; mutlaka pubertenin başladığı zaman gündeme gelir. Pratikte en sık 12-15 yaş aralığında değerlendirilir. En ideal zaman penceresi ise kemik yaşının 13-15 yıl olduğu dönemdir; çünkü bu aşamada büyüme plakları hâlâ açıktır ancak hızla kapanma riski başlamıştır. 15-16 kemik yaşında fayda sınırlı olabilir ve hasta seçimi çok dikkatli yapılmalıdır. 16 yaş üzerindeyse, büyüme plaklarının büyük kısmı kapanmış olabileceğinden, aromataz inhibitörlerinin kullanılması genellikle önerilmez. Bu nedenle doğru zamanlama, erişkin boy için kaçırılmaması gereken kritik bir fırsattır.
Aromataz İnhibitörü Tedavisi Ne Kadar Süre Kullanılır?
Aromataz inhibitörleri ile tedavi, kısa süreli bir çözüm değildir; etkisini gösterebilmesi için zamana ihtiyaç duyar. Bilimsel çalışmalarda aromataz inhibitörleri genellikle en az 24 ay, çoğu zaman ise 24-36 ay süreyle kullanılmıştır. Bir yılın altındaki uygulamalar, kemik yaşının ilerleme hızını anlamlı şekilde yavaşlatmak için çoğu zaman yetersiz kalır. 36 ayın üzerindeki kullanım için ise veriler sınırlıdır ve karar tamamen bireysel değerlendirmeyle verilir. Aromataz inhibitörleri ile tedavi bir “sabır işi”dir; doğru çocukta, yeterli süre kullanıldığında büyüme için kazanılan zaman erişkin boy açısından önemli bir avantaja dönüşebilir.
Aromataz İnhibitörü Tedavisi Ne Kadar Fayda Sağlar?
Aromataz inhibitörü tedavisinin amacı mucize yaratmak değil, doğru çocukta doğru zamanda erişkin boyu korumaktır. Seçilmiş ergen erkek çocuklarda aromataz inhibitörü tek başına kullanıldığında erişkin boyda ortalama 4-5 cm’lik bir katkı sağlayabilir. Büyüme hormonu ile birlikte aromataz inhibitörü uygulandığında ise, uygun hastalarda 8-10 cm’ye varan daha yüksek kazanımlar bildirilmiştir. En yüz güldürücü sonuçlar; ergenlik döneminde, kemik yaşı yaklaşık 13-14 yılken ve kemik yaşının hızlı ilerlediği çocuklarda elde edilir. Bu nedenle başarıyı belirleyen esas unsur ilaçtan çok, doğru zamanlama ve doğru hasta seçimidir.
Aromataz İnhibitörü Tedavisinin Yan Etkileri Var mı?
Aromataz inhibitörleri, doğru seçilmiş erkek çocuklarda genellikle iyi tolere edilir. Çalışmalarda bildirilen olası yan etkiler çoğunlukla hafif ve izlemle kontrol edilebilir değişikliklerdir; kolesterol ve yağ metabolizmasında dalgalanmalar, karaciğer enzimlerinde geçici yükselmeler, nadiren kemik mineral yoğunluğunda hafif azalma ve bazı ergenlerde aknede artış görülebilir.
Geniş serilerde hafif biyokimyasal değişiklikler yaklaşık %5-10 oranında bildirilmiş, tedavinin kesilmesini gerektiren ciddi yan etkiler ise çok nadir bulunmuştur. Ancak uzun dönem erişkin güvenlik verilerinin sınırlı olması nedeniyle, bu tedavi her çocuk için değil, yalnızca doğru hasta seçimi ve düzenli takip ile, çocuk endokrinoloji uzmanı kontrolünde uygulanmalıdır.
Aromataz İnhibitörü Tedavisinin Maliyeti (Türkiye - Yaklaşık)
Aromataz inhibitörü tedavisinde aylık gider, kullanılan ilaca ve doza bağlı olarak değişmekle birlikte yaklaşık 400-700 TL civarındadır.
Aileler İçin En Önemli Mesaj
Hiçbir tedavi mucize değildir. Ama doğru çocukta, doğru zamanda başlanan tedavi, erişkin boydan 5-10 cm kaybı önleyebilir.
Ankara’da görev yapan Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Doç. Dr. Ediz Yeşilkaya olarak;
oğlunuzun boy potansiyelini “tahminle” değil, bilimsel verilerle değerlendiriyoruz.
***Büyüme eğrisi ve büyüme hızı analizi
***Kemik yaşı ve ergenlik ilerleme hızının objektif takibi
***Aile boyuna göre erişkin boy tahmini
***Gereken çocuklarda kanıta dayalı, kişiye özel tedavi planı (büyüme hormonu / uygun hastada aromataz inhibitörü)
Hedefimiz:
***Çocuğunuzun genetik potansiyelini “kayıpsız” tamamlamasıdır. Çünkü boy kaybı, çoğu zaman sessiz ilerler.
***En önemli hata: “Biraz daha bekleyelim.”
***Doğru zamanda yapılan değerlendirme ve doğru çocukta başlanan tedavi, mucize yaratmaz; ama 5-10 cm’lik geri dönüşü olmayan kaybı önleyebilir.
Unutmayın: Her çocuk, kendi potansiyelini gerçekleştirmeyi hak eder.
Kaynaklar:
1-Mauras N, Gonzalez de Pijem L, Hsiang HY, et al. Anastrozole increases predicted adult height of short adolescent males treated with growth hormone: a randomized, placebo-controlled, multicenter trial for one to three years. J Clin Endocrinol Metab. 2008;93:823-831.
2-Mauras N, et al. Randomized trial of aromatase inhibitors, growth hormone, or combination in pubertal boys with idiopathic short stature (near-final height outcomes). J Clin Endocrinol Metab. 2016;101:4984-4993.
3-Rothenbühler A, Linglart A, Bougnères P. Growth hormone with anastrozole versus growth hormone alone starting at the very end of puberty in adolescents with idiopathic short stature: a randomized pilot trial. Int J Pediatr Endocrinol. 2015;2015:4.
4-Wit JM. Should skeletal maturation be manipulated for extra height gain? Front Endocrinol (Lausanne). 2021;12:812196.
5-Mauras N, Ross J, Mericq V. Management of growth disorders in puberty: growth hormone, gonadotropin-releasing hormone analogues, and aromatase inhibitors: a clinical review. Endocr Rev. 2023;44:1-13.
6-Hero M, Norjavaara E, Dunkel L. Inhibition of estrogen biosynthesis with a potent aromatase inhibitor increases predicted adult height in boys with idiopathic short stature: a randomized controlled trial. J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:6396-6402.
7-Wickman S, Sipilä I, Ankarberg-Lindgren C, Norjavaara E, Dunkel L. A specific aromatase inhibitor and potential increase in adult height in boys with delayed puberty: a randomised controlled trial. Lancet. 2001;357:1743-1748.
8-Hero M, Wickman S, Dunkel L. Treatment with letrozole during adolescence increases near-final height in boys with constitutional delay of puberty. Clin Endocrinol (Oxf). 2006;64:510-513.
9-Quigley CA, Gill AM, Crowe BJ, et al. Safety of growth hormone treatment in pediatric patients with idiopathic short stature. J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:5188-5196.
10-Bell J, Parker KL, Swinford RD, et al. Long-term safety of recombinant human growth hormone in children. J Clin Endocrinol Metab. 2010;95:167-177.
